Memorial (Bahasa Rusia: Мемориал,IPA: [mʲɪmərʲɪˈaɫ]) ialah pertubuhan hak asasi manusia antarabangsa Rusia. Memorial ialah kumpulan hak asasi manusia tertua di Rusia.[1] Ia terdiri daripada dua pertubuhan undang-undang yang berasingan, Memorial International, yang tujuannya ialah merekodkan jenayah terhadap kemanusiaan yang dilakukan di Kesatuan Soviet, terutamanya semasa era Stalinis, dan Pusat Hak Asasi Manusia Memorial, yang telah memberi tumpuan kepada perlindungan hak asasi manusia, terutamanya di zon konflik dalam dan sekitar Rusia moden.[2] Memorial merangkumi lebih 50 pertubuhan di Rusia dan 11 pertubuhan di negara lain, termasuk Ukraine, Jerman, Itali, Belgium dan Perancis.[3] Walaupun tumpuan kumpulan gabungan berbeza daripada rantau ke rantau, mereka berkongsi kebimbangan yang sama tentang hak asasi manusia, mendokumentasikan masa lalu, mendidik anak muda dan menandakan hari peringatan untuk mangsa penindasan politik.[4]Memorial muncul semasa perestroika pada lewat 1980-an, dengan tujuan untuk mendokumentasikan jenayah terhadap kemanusiaan yang dilakukan di Kesatuan Soviet pada abad ke-20 dan membantu mangsa Keganasan Besar yang selamat dan Gulag serta keluarga mereka.[5] Antara 1987 dan 1990, 23 cawangan Memorial telah ditubuhkan.[6] Apabila Kesatuan Soviet runtuh pada 1991, cawangan Memorial di timur dan selatan Ukraine kekal bergabung dengan rangkaian Rusia. Beberapa cawangan Memorial tertua di barat laut dan tengah Rusia, Ural dan Siberia kemudiannya membangunkan laman web mereka sendiri, mendokumenkan penyelidikan tempatan bebas dan mempublikasikan jenayah rejim Soviet di wilayah mereka.Selepas undang-undang ejen asing Rusia disahkan pada Julai 2012, tekanan kerajaan kepada Memorial semakin meningkat. Pada 21 Julai 2014, Pusat Hak Asasi Memorial disahkan sebagai "ejen asing" oleh Kementerian Kehakiman. Label itu telah dilanjutkan pada November 2015 kepada Pusat Penyelidikan & Maklumat di Memorial St. Petersburg, dan pada 4 Oktober 2016 kepada Memorial International sendiri.[7] Pada 28 Disember 2021, Mahkamah Agung Rusia mengarahkan Memorial International ditutup kerana melanggar undang-undang ejen asing.[8][9] Seorang peguam untuk Memorial berkata ia akan merayu.[10] Pusat Hak Asasi Manusia Memorial telah diarahkan ditutup oleh Mahkamah Bandar Moscow pada 29 Disember 2021; pendakwa raya negeri menuduhnya melanggar undang-undang ejen asing dan menyokong keganasan dan ekstremisme. Pada hari yang sama, Mahkamah Hak Asasi Manusia Eropah menggunakan langkah sementara yang mengarahkan Rusia menghentikan pembubaran Memorial secara paksa, sementara menunggu keputusan litigasi.[11]Memorial sebagai pertubuhan sah Rusia ditutup dan dicairkan pada 5 April 2022.[12][13] Meskipun begitu, sebahagian aktiviti Memorial masih berjalan.[14] Pada Oktober 2022, Memorial diberi penghargaan Hadiah Keamanan Nobel bersama dengan pertubuhan hak asasi manusia Ukraine, Centre for Civil Liberties, dan aktivis Belarus, Ales Bialiatski, dalam usaha "pendokumentasian jenayah perang, pencabulan hak asasi manusia, dan salah guna kuasa."[15]